Korzenie polskiej nowoczesności

12 stycznia 2022 roku odbył się drugi wykład otwarty zrealizowany w ramach programu stypendialnego Instytutu De Republica – Joseph Conrad Fellowship. Prelekcję zatytułowaną Polska droga do nowoczesności – zwyczajna czy wyjątkowa? wygłosił wybitny historyk i znawca XIX wieku, prof. Tomasz Kizwalter.

– Myślę, że każdy kraj ma swoją drogę do nowoczesności i że o każdej z nich można by powiedzieć, że te drogi są zbliżone. Rzecz jasna nie identyczne! Po prostu zgodne z miejscowymi warunkami, okolicznościami, podłożem kulturowym i tak dalej – zwrócił się do zebranych słuchaczy w pierwszych słowach prof. Tomasz Kizwalter, po czym dodał: – Nowoczesność wyprowadziła znaczną część ludzkości, a tę pozostałą część wyprowadza, jak mi się wydaje, ze stanu materialnego ubóstwa, gdzie się egzystowało na granicy głodu. Wydaje mi się, że oprócz poprawy tych materialnych warunków życia, nowoczesność poprawiła trochę nasze relacje społeczne. Oczywiście nadal pełno jest przypadków brutalności, przemocy, okrucieństwa, ale wydaje mi się, że jest ich mniej, niż przed wiekami, że nasze obyczaje złagodniały.

Profesor Kizwalter wskazał, że kwestia dążenia Polski do nowoczesności rozłożona jest na około 250 ostatnich lat naszej historii, jednak aby lepiej zrozumieć wszelkie mechanizmy rządzące tym zjawiskiem, należałoby się cofnąć znacznie dalej, chociażby do czasów Imperium Rzymskiego: – Tereny, których nie objęło Imperium Rzymskie w swoim czasie, modernizowały się potem gorzej. To znaczy, że Rzym dawał pewien podkład kulturowy czy też cywilizacyjny, który ułatwiał później modernizację, akceptację nowoczesności. Kwestią dyskusyjną jednak jest to, na ile ten podkład starożytny wpływał w późniejszym okresie.

Druga kwestia, na którą zwrócił podczas wystąpienia uwagę profesor, to jest sprawa podziału Europy na dwa obszary rozwojowe, na które wskazuje także wielu innych historyków: – Uformowanie się mniej więcej w XVI wieku w Polsce dwóch wyraźnych stref gospodarczo-społecznych – jednej, bardzo umownie nazywanej miejską i drugiej – wiejskiej. Zachód naprzeciwko wschodu z linią Łaby, jak się czasem przyjmuje, dzielącą te dwie strefy. Nie da się ukryć, że na Zachodzie mamy do czynienia z bardzo intensywnym rozwojem miast, z rozwojem aktywności miejskiej, to znaczy handlu, rzemiosła a potem przemysłu. W Europie Wschodniej mamy do czynienia z gospodarką rolną, czyli przede wszystkim z niedorozwojem miast. Te dwie strefy wydawały się, i takie było przeświadczenie współczesnych, taka jest też dzisiaj opinia, że one były komplementarne.

Wykład zakończył się dyskusją z udziałem zebranej publiczności. Wszystkich, którzy nie mogli uczestniczyć w spotkaniu, zachęcamy do obejrzenia jego rejestracji audio-video, która jest dostępna na kanale YouTube Instytutu De Republica oraz na Facebooku.

***

“Joseph Conrad Fellowship” to kompleksowy program stypendialny. Składa się z kilku elementów:
– realizacji przez uczestników własnych projektów naukowych oraz artystycznych;
– comiesięcznego wsparcia finansowego uczestników;
– cyklu wykładów i seminariów z udziałem najważniejszych polskich i zagranicznych przedstawicieli świata kultury i nauki;
– szkoły letniej, w czasie której uczestnicy będą pracowali nad swoimi projektami w grupach warsztatowych, prowadzonych przez tutorów;
– recenzowanej publikacji tekstów przygotowanych w czasie trwania Programu w wydawnictwie naukowym Instytutu De Republica.

Stawiamy sobie za cel eksplorację języków późnej nowoczesności. Chcemy poznawać idee kształtujące współczesny świat, sprawdzać je i poddawać krytyce, aby móc lepiej odnaleźć się w epoce dynamicznych przemian kulturowych, gospodarczych i społecznych. Pragniemy tworzyć przestrzeń debaty na temat najbardziej palących problemów współczesności i wyzwań, przed którymi stoi obecnie humanistyka. Głównym zadaniem JCF jest zapewnienie warunków do wymiany myśli i rozwoju dla studentów, młodych naukowców i twórców.

Kolejny wykład otwarty w ramach Joseph Conrad Fellowship tym razem zatytułowany Polska – autonomiczna forma czy imitacja zachodu? zaplanowany jest na 16 marca 2022 roku.


***

Instytut De Republica został powołany na mocy zarządzenia nr 12 Prezesa Rady Ministrów z dnia 16 lutego 2021 r. Głównym celem jego działalności jest promocja i popularyzacja polskiej nauki w dziedzinie nauk humanistycznych i społecznych, wytworzenie mechanizmów i kapitału społecznego, który organizowałby się wokół idei państwowości oraz uwolnienie potencjału polskiej nauki w tych obszarach.

We współpracy z uczelniami wyższymi w Polsce i na świecie, jednostkami administracji państwowej oraz jednostkami badawczymi, Instytut De Republica organizuje konferencje naukowe i seminaria, które stanowić mają platformę wymiany opinii wobec prezentowanych na nich wyników naukowych prac badawczych. Zadaniem Instytutu jest też popularyzowanie najbardziej interesujących osiągnięć polskich naukowców w formie publikacji i multimediów.

Instytut De Republica docelowo ma stać się nowoczesnym zapleczem eksperckim, promocyjnym i wydawniczym dla tak niedocenianych w Polsce i poza jej granicami, a tak ważnych dla właściwego rozumienia naszej historii i zjawisk społecznych, dziedzin nauki.

Wszelkie materiały promocyjno-reklamowe mają charakter wyłącznie informacyjny i nie stanowią one podstawy do wzięcia udziału w Promocji, w szczególności nie są ofertą w rozumieniu art. 66 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. 2020, poz. 1740 z późn. zm.).