„Podczas tych wyborów będziemy zmuszeni do wyboru, który nie będzie naszym wyborem, ale nie będziemy mieli wyboru.”

-To zdanie, często powtarzane w rozmowach o polityce, wnosi w pozornie klarowny proces demokratyczny nutę głębokiej wątpliwości. Dlaczego obywatele czują się skazani na wybór „mniejszego zła”, nawet jeśli żadne z głosowanych ugrupowań nie odpowiada ich przekonaniom? W poniższym artykule przyjrzymy się powodom tego „paradoksu wyborczego”, mechanizmom politycznym, które go wzmacniają, oraz możliwym sposobom wyjścia z pułapki ograniczonego wyboru.

1. Dylemat „dwie opcje” i „mniejsze zło”

W większości systemów demokratycznych scena polityczna jest zdominowana przez kilka największych partii. W praktyce oznacza to, że to one – dzięki rozbudowanym strukturom, zapleczu finansowemu i medialnemu – mają realną szansę zdobyć władzę. Mniejsze ugrupowania, choć mogą prezentować programy bliższe naszym poglądom, często nie przechodzą progu wyborczego (zwykle 5 %) lub nie są w stanie zebrać dostatecznego poparcia.

Efekt:

1. 1. Wybór pomiędzy dwiema głównymi opcjami – nawet jeśli żaden z tych kandydatów nie spełnia naszych oczekiwań.
2. 2. Głosowanie na „mniejsze zło” – głosujemy na tę opcję, którą uważamy za mniej szkodliwą, by zapobiec zwycięstwu opcji, którą uważamy za gorszą.

Zamiast głębokiego poparcia dla konkretnego projektu politycznego, decyduje tu chęć uniknięcia najgorszego scenariusza. To właśnie oznacza: „wybór, który nie będzie naszym wyborem”.

2. Systemy wyborcze i niewidzialna ręka mechaniki

Proporcjonalność z barierą wejścia

W polskim systemie proporcjonalnym, by wejść do parlamentu, partia musi zdobyć co najmniej 5 % głosów (8 % dla koalicji). Ta bariera:

• * Chroni przed rozbiciem parlamentu na dziesiątki małych ugrupowań.
• * Jednocześnie marginalizuje nowe lub bardzo specyficzne ruchy społeczne.

Jednomandatowe okręgi wyborcze (JOW)

Choć w Polsce nie stosujemy JOW, to w wielu systemach jednomandatowych (np. brytyjskim) również dominuje dwu­lub trzy­partiowa scena, gdyż wyborcy nie chcą „zmarnować” głosu na małego kandydata, który nie zbierze większości w okręgu.

System d’Hondta i mechanizm „większości”

Dlatego wyborcy często rezygnują z własnych preferencji na rzecz głosowania strategicznego, by:

1. 1. Zapewnić „przełamanie” dominacji jednej partii,
2. 2. Zabezpieczyć się przed wynikiem, który uważają za niebezpieczny.

3. Psychologia wyborcza: głosowanie strategiczne

Badania naukowe i obserwacje wyborów pokazują, że wielu obywateli, zamiast głosować zgodnie z własnymi poglądami, oddaje głos na kogoś, kto ma realne szanse na zwycięstwo. Podstawowe motywacje:

• * Strach przed skutkami zwycięstwa przeciwnika – uznanie, że nawet jeśli nie popieramy A, to A jest mniejszym zagrożeniem niż B.
• * Poczucie użyteczności – chcę, żeby mój głos miał wpływ. Na małe ugrupowania nie warto tracić głosu.
• * Presja społeczna – informacje w mediach, rozmowy w środowisku, sondy przedwyborcze skłaniają do porzucenia wierzeń na rzecz pragmatyzmu.

4. Konsekwencje „wyboru bez wyboru”

1. 1. Spadek frekwencji
   Gdy obywatele czują, że żaden z kandydatów ich nie reprezentuje, chętniej rezygnują z udziału w wyborach. Brak głosowania traktowany jest jako forma protestu.
2. 2. Polaryzacja sceny
   Ugrupowania walczą o skrajne elektoraty, zapominając o politykach centrystycznych czy umiarkowanych. A te mogą mieć trudność w przebiciu się.
3. 3. Brak innowacji politycznej
   Nowe partie i ruchy społeczne tracą szansę na rozwój, bo nie są w stanie przebić się przez bariery instytucjonalne i psychologiczne.
4. 4. Utrwalenie status quo
   System nagradza ugrupowania główne, które mogą wprowadzać niewielkie korekty w polityce, ale nie radykalne zmiany.

5. Czy „wybór bez wyboru” można przezwyciężyć?

1. Reformy ordynacji wyborczej

• * Obniżenie progu wejścia: np. z 5 % na 3 %, by więcej ugrupowań mogło wejść do parlamentu.
• * Mieszane systemy: połączenie JOW z reprezentacją proporcjonalną (system mieszany), co pozwala na większe zróżnicowanie.

2. Głosowanie preferencyjne

• * Ranked choice voting: system, w którym wyborca wskazuje kandydatów w kolejności preferencji. Głos ten nie „przepada”, nawet jeśli pierwszy kandydat odpada.

3. Wzmacnianie społeczeństwa obywatelskiego

• * Edukacja wyborcza: zrozumienie mechanizmów strategii głosowania.
• * Wsparcie dla nowych inicjatyw: granty, oferta dla ruchów obywatelskich, by miały szansę zdobyć widoczność.

4. Transparentność i zaufanie

• * Budowanie dialogu pomiędzy obywatelami a politykami.
• * Zapewnienie, że nowe partie czy ruchy mają realny wpływ na kształtowanie prawa.

Stwierdzenie „wybór, który nie będzie naszym wyborem, ale nie będziemy mieli wyboru” to krytyczne zwrócenie uwagi na iluzję wolności demokratycznego wyboru. Jest efektem złożenia się systemowych barier, psychologii głosowania i dominacji głównych ugrupowań. Jeśli demokracja ma być prawdziwie reprezentatywna, konieczne są zmiany – zarówno w ordynacji, jak i w mentalności wyborców. Tylko wtedy głos obywatela będzie zarówno wolny, jak i skuteczny.

Mimo tych wyzwań udział w wyborach pozostaje jedyną skuteczną drogą do wpływu na kształt otaczającej nas rzeczywistości. Każdy głos się liczy – nie tylko ten oddany na największe partie i ich liderów, ale także świadome decyzje strategiczne czy poparcie dla mniejszych komitetów, które wnoszą nowe pomysły do debaty publicznej. Nawet jeśli oferowane opcje nie są w pełni satysfakcjonujące, rezygnacja z udziału oznacza przekazanie pola tym, którzy przyjdą do urn. Dlatego warto iść na wybory, bo głosując, uczestniczymy w budowaniu przyszłości: niezależnie od ograniczeń systemu, to nasze sumienia, nasze przekonania i nasze wybory kształtują demokratyczny kształt państwa.

Jesteśmy na  Google News. Dołącz do nas i śledź  Silesion.pl  codziennie. Obserwuj Silesion.pl!

Wszelkie materiały promocyjno-reklamowe mają charakter wyłącznie informacyjny i nie stanowią one podstawy do wzięcia udziału w Promocji, w szczególności nie są ofertą w rozumieniu art. 66 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. 2020, poz. 1740 z późn. zm.).