Zysk z ludzkiej biedy. Kanały o życiu lombardów – między rozrywką a etycznym problemem
Wzrost popularności materiałów dokumentalnych i krótkich form wideo w sieci sprawił, że coraz więcej twórców internetowych koncentruje się na działalności lombardów. Choć materiały te często przedstawiane są jako „reportaże z życia”, w rzeczywistości coraz częściej budzą kontrowersje. Pod pozorem edukacji i rozrywki powstają treści oparte na dramatyzowaniu ludzkich problemów i komercjalizacji biedy.
Pojawienie się nowego nurtu
Kanały prezentujące codzienność lombardów zyskały dużą popularność wśród użytkowników YouTube’a, TikToka i Facebooka. Ich formuła jest prosta – kamera towarzyszy właścicielom punktów zastawu w pracy, pokazując klientów przynoszących przedmioty, negocjacje dotyczące wyceny i rozmowy o motywacjach finansowych. Dla widzów to wgląd w zamknięty świat drobnych transakcji i przedmiotów z historią. Dla twórców – gotowy materiał, który łatwo wzbudza emocje i przyciąga oglądalność.
Problem w tym, że ten typ treści bardzo często opiera się na nierównowadze sił między stronami. Osoby odwiedzające lombard zazwyczaj znajdują się w trudnej sytuacji finansowej, a ich zgoda na udział w nagraniu nie zawsze wynika z pełnej świadomości konsekwencji.
Wymuszona zgoda na nagranie
Formalnie, każdy uczestnik materiału powinien wyrazić zgodę na filmowanie. W praktyce jednak takie oświadczenia podpisywane są często pod presją. Klient obawia się, że odmowa może oznaczać utrudnienia w uzyskaniu pożyczki albo pogorszenie relacji z obsługą. Zgoda nie jest więc w pełni dobrowolna, a sytuacja finansowa klientów sprawia, że są oni szczególnie podatni na sugestie. W efekcie mamy do czynienia z relacją, w której twórca dysponuje pełną kontrolą nad przekazem, a osoba filmowana staje się tłem do internetowego spektaklu.
Etyka a oglądalność
Twórcy takich kanałów budują markę na autentyczności, lecz często balansują na granicy naruszenia ludzkiej godności. Historie o utracie pracy, chorobie czy zadłużeniu, które w naturalnych warunkach wymagałyby dyskrecji, stają się treścią odcinków publikowanych w sieci. Każde z nich gromadzi setki tysięcy wyświetleń, a wraz z nimi rosną przychody z reklam.
Zysk, generowany przez dramat cudzych problemów, stawia pytanie o granice komercjalizacji ludzkiego cierpienia. Publiczne przedstawianie momentów upokorzenia – w momencie, gdy ktoś oddaje przedmiot o wartości sentymentalnej – przekształca rzeczywiste emocje w towar. Widz, obserwując tę sytuację z dystansu, dostaje gotową narrację o „życiu na dnie”, co z jednej strony wzbudza współczucie, z drugiej – utrwala stereotyp biedy jako osobistej winy.
Utrwalanie krzywdzących schematów
Popularność kanałów lombardowych nie przekłada się na zrozumienie przyczyn ubóstwa. Wręcz przeciwnie – często pogłębia stygmatyzację osób, które z przyczyn ekonomicznych muszą korzystać z takich usług. W komentarzach pod filmami dominują opinie utrwalające negatywny obraz biednych jako niezaradnych czy leniwych. Złożone problemy społeczne zostają sprowadzone do prostych, emocjonalnych historii, które łatwo się ogląda, ale trudno z nich cokolwiek zrozumieć.
Społeczna odpowiedzialność twórców
W mediach tradycyjnych obowiązują standardy ochrony wizerunku i prywatności, szczególnie w przypadku osób w trudnej sytuacji. Internet, mimo ogromnego zasięgu, nadal często omija te zasady. Twórcy kanałów lombardowych tłumaczą się tym, że pokazują „prawdziwe życie” i „uczciwie dokumentują rzeczywistość”. W praktyce jednak jest to selektywny obraz, w którym dominują emocje, a nie refleksja.
Odpowiedzialność za sposób prezentowania takich historii nie spoczywa wyłącznie na twórcach. Równie ważna jest postawa widzów, którzy decydują, czy chcą wspierać tego typu treści. Oglądalność przekłada się bezpośrednio na przychody, dlatego każda interakcja – subskrypcja, komentarz, kliknięcie w reklamę – staje się elementem systemu nagradzającego kontrowersję.
Zysk z ludzkiej biedy
Wielu komentatorów zwraca uwagę, że popularność tego rodzaju programów to symptom szerszego zjawiska – rozrywki opartej na cierpieniu. Podobnie jak w telewizyjnych reality show, kamera staje się narzędziem, które nie tylko obserwuje, ale i wpływa na zachowanie bohaterów. Im większy dramat, tym większa oglądalność. Im więcej emocji, tym więcej reklam.
W ten sposób powstaje błędne koło, w którym autentyczne historie zostają podporządkowane wymogom algorytmów. Liczy się liczba wyświetleń, nie konsekwencje dla osób przedstawionych na ekranie.
Kiedy dokument przestaje być dokumentem
Etyka mediów zakłada, że bohater historii nie może być wykorzystany dla osiągnięcia zysku. W przypadku tych kanałów zasada ta zostaje złamana. Klienci lombardów występują w roli nieświadomych aktorów, których życie staje się częścią internetowego show. Widz otrzymuje emocje, a twórca – wynagrodzenie. Nikt jednak nie zyskuje zrozumienia.
W miarę jak tego rodzaju produkcje zdobywają coraz większy zasięg, pojawia się potrzeba refleksji nad tym, czy media społecznościowe nie powinny podlegać podobnym standardom etycznym jak dziennikarstwo. Pokazywanie ludzkich dramatów może edukować, ale tylko wtedy, gdy odbywa się z poszanowaniem prywatności i godności bohaterów.
Jesteśmy na Google News. Dołącz do nas i śledź Silesion.pl codziennie. Obserwuj Silesion.pl!
Wszelkie materiały promocyjno-reklamowe mają charakter wyłącznie informacyjny i nie stanowią one podstawy do wzięcia udziału w Promocji, w szczególności nie są ofertą w rozumieniu art. 66 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. 2020, poz. 1740 z późn. zm.).
