System kaucyjny a ceny napojów – czy zapłacimy więcej?

Od 1 października 2025 roku w Polsce zacznie działać system kaucyjny obejmujący wybrane opakowania po napojach. Do ceny butelek plastikowych, szklanych wielokrotnego użytku oraz puszek aluminiowych zostanie doliczona kaucja w wysokości 50 groszy, zwracana po oddaniu pustego opakowania w punkcie zwrotu. Choć te środki nie stanowią ostatecznego kosztu napoju, ich doliczenie w momencie zakupu może wpływać na postrzeganie cen przez klientów. Eksperci podkreślają, że system nie powinien stać się źródłem trwałego wzrostu cen detalicznych, ale może wymagać przyzwyczajenia ze strony konsumentów.

Jak kaucja wpłynie na kwotę przy kasie

Kaucja w systemie depozytowym to nie podatek ani opłata stała na rzecz producenta lub sprzedawcy, lecz zwrotny depozyt. Oznacza to, że realny koszt zakupu napoju nie ulega zmianie, chyba że klient zrezygnuje ze zwrotu opakowania. W dniu transakcji na paragonie pojawi się pozycja powiększająca kwotę do zapłaty o 0,50 zł za każdą butelkę lub puszkę.

Przykładowo, kupując cztery napoje objęte kaucją, klient zapłaci o 2 zł więcej niż dotychczas. Kwota ta trafi z powrotem do niego po oddaniu wszystkich opakowań w punkcie przyjęcia. W ujęciu statystycznym oznacza to, że dopóki konsumenci regularnie oddają butelki i puszki, koszt „dodatkowy” znika z ich budżetu.

Różnica między ceną towaru a całkowitą wartością paragonu

Percepcja kosztów to kluczowy element w ocenie wpływu systemu na zachowania kupujących. Cena jednostkowa napoju widoczna na półce nie musi obejmować kaucji – sklepy mogą ją podawać osobno, zgodnie z obowiązkiem informacyjnym. Może się więc zdarzyć, że klient widząc cenę np. 3,99 zł, przy kasie zapłaci 4,49 zł.

Wprowadzenie dwóch pozycji cenowych – produktu i kaucji – ma na celu zachowanie przejrzystości, ale w początkowym okresie może powodować wrażenie „nagłego” podwyższenia kwoty do zapłaty. Efekt ten obserwowano wcześniej m.in. w Litwie i Estonii, gdzie systemy depozytowe obowiązują od kilku lat.

Czy producenci wykorzystają kaucję jako pretekst do podwyżek?

Ryzyko pośredniego wpływu systemu na ceny detaliczne wiąże się nie tyle z samą kaucją, co z kosztami logistycznymi i organizacyjnymi dla branży. Producenci i dystrybutorzy będą musieli dostosować łańcuchy dostaw, wprowadzić nowe etykiety oraz uczestniczyć w finansowaniu punktów przyjęcia opakowań.

Choć koszty te w większości pokryją operatorzy systemu i podmioty w nim uczestniczące, istnieje prawdopodobieństwo, że część firm wprowadzi niewielkie podwyżki, uzasadniając je dostosowaniem do nowych regulacji. W Niemczech, gdzie system kaucyjny działa od 2003 roku, analizy rynku wykazały, że w pierwszych miesiącach część producentów wprowadziła podwyżki rzędu 2–3%, które jednak miały charakter przejściowy.

Wpływ kaucji na sprzedaż napojów

Doświadczenia z państw wprowadzających system kaucyjny wskazują, że początkowo może wystąpić niewielki spadek sprzedaży napojów w opakowaniach objętych kaucją, głównie z powodu tzw. efektu psychologicznego. Klienci widzą wyższą kwotę na paragonie, mimo że w perspektywie pełnego zwrotu kaucji koszt finalny nie rośnie.

Z czasem, zazwyczaj po kilku miesiącach, nawyk uwzględniania kaucji w zakupach staje się naturalny i sprzedaż wraca do wcześniejszych poziomów. Bardzo ważna jest w tym okresie komunikacja producentów i sklepów, którzy powinni jasno wyjaśniać zasady i pokazywać, że kaucja jest środkiem zwrotnym.

Zachowania konsumenckie a zwrot opakowań

Dane z krajów skandynawskich sugerują, że wysoki poziom zwrotów – nawet powyżej 90% opakowań – jest możliwy już po pierwszym roku działania systemu. Warunkiem jest jednak łatwy dostęp do punktów odbioru, brak wymogu posiadania paragonu oraz szybka obsługa.

W Polsce system ma być oparty na sieci punktów w dużych sklepach, a mniejsze placówki będą mogły przystąpić dobrowolnie. Oznacza to, że konsumenci z terenów wiejskich lub mniejszych miast mogą na początku napotkać mniejszą dostępność miejsc zwrotu, co będzie mieć znaczenie dla tempa odzyskiwania kaucji.

Efekt psychologiczny i jego redukcja

Specjaliści od marketingu detalicznego zwracają uwagę na tzw. efekt bólu płacenia, czyli reakcję na wyższą kwotę transakcji widoczną w momencie zakupu. Kaucja powiększająca sumę przy kasie może początkowo wywoływać takie odczucia, nawet jeśli klient wie, że kwota jest zwrotna.

Sposoby minimalizowania tego efektu obejmują:

• czytelne oznaczenie cen z informacją o kaucji
• kampanie edukacyjne w sklepach
• integrację zwrotu kaucji z programami lojalnościowymi

Na Litwie popularną praktyką jest oferowanie konsumentom możliwości „zaliczenia” kwoty kaucji na poczet kolejnych zakupów – rozwiązanie to zwiększa akceptację systemu.

Scenariusze rynkowe po wprowadzeniu systemu

Analitycy rynku napojów przewidują, że w Polsce możliwe są trzy główne scenariusze rozwoju sytuacji po wprowadzeniu kaucji:

• Neutralny – ceny napojów pozostają bez zmian, a kaucja funkcjonuje jako w pełni neutralny element transakcji. Wysoki poziom zwrotów powoduje, że konsumenci nie odczuwają zwiększonych wydatków.
• Przejściowe podwyżki – część producentów wprowadza niewielkie podwyżki z powodu kosztów dostosowania, ale rynek stabilizuje się w ciągu 6–12 miesięcy.
• Łączenie kaucji z działaniami promocyjnymi – sklepy i producenci używają kaucji jako narzędzia do budowania lojalności, oferując rabaty w zamian za zwroty.

Wybór scenariusza będzie zależeć od sposobu organizacji systemu, poziomu współpracy branży oraz jakości komunikacji z klientem.

Rola komunikacji i edukacji

Efektywne poinformowanie konsumentów o zasadach działania kaucji jest kluczowe, by uniknąć negatywnej percepcji wzrostu cen. Ministerstwo Klimatu i Środowiska zapowiada ogólnopolską kampanię informacyjną jeszcze w 2024 roku. Wsparciem będą materiały dla sklepów, oznaczenia półek i punktów zwrotu oraz instrukcje w butelkomatach.

Badania przeprowadzone w Estonii pokazały, że po wdrożeniu kompleksowej kampanii informacyjnej poziom zrozumienia zasad systemu wzrósł o 40% w ciągu pierwszych miesięcy, co znacząco zwiększyło wskaźnik zwrotów i zmniejszyło początkowy spadek sprzedaży.

Podsumowanie wpływu na konsumentów

Wprowadzenie systemu kaucyjnego będzie wymagało od klientów nowego nawyku – uwzględniania w zakupach zwrotnego depozytu. Sama kaucja nie oznacza podwyżki cen napojów, jednak jej psychologiczny efekt może być odczuwalny w początkowym okresie. Transparentna komunikacja, łatwy dostęp do punktów odbioru oraz integracja kaucji z codziennymi zakupami to czynniki, które mogą sprawić, że jej wpływ na percepcję cen będzie minimalny, a system szybko stanie się neutralnym elementem rynku.

Jesteśmy na  Google News. Dołącz do nas i śledź  Silesion.pl  codziennie. Obserwuj Silesion.pl!

Wszelkie materiały promocyjno-reklamowe mają charakter wyłącznie informacyjny i nie stanowią one podstawy do wzięcia udziału w Promocji, w szczególności nie są ofertą w rozumieniu art. 66 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. 2020, poz. 1740 z późn. zm.).