Śląsk w 1670 roku: między Austrią a Rzecząpospolitą

Pierwsza połowa XVII wieku zakończyła się na Śląsku okresem odbudowy po wojnie trzydziestoletniej, a rok 1670 pokazuje region pod silną kuratelą monarchii Habsburgów, lecz nadal otwarty na kontakty z Rzeczpospolitą Obojga Narodów. W tym samym czasie Górny Śląsk i Dolny Śląsk dzieliły wspólne wyzwania gospodarcze, różniły się jednak natężeniem wpływów politycznych i religijnych. Poniższy tekst wyjaśnia układ sił, opisuje strukturę społeczną i gospodarkę, a także wskazuje, jak przygraniczne kontakty z Polską kształtowały codzienne życie mieszkańców.

Polityczna mapa Śląska w 1670 roku

W 1670 roku Śląsk pozostawał prowincją Korony Czeskiej, kontrolowanej przez Habsburgów. Formalnie region dzielił się na kilka księstw dziedzicznych, które zachowały lokalne przywileje, lecz podlegały ściślejszemu nadzorowi Wiednia niż sto lat wcześniej. Dolny Śląsk cieszył się większą autonomią administracyjną dzięki rozwiniętym miastom takim jak Wrocław czy Świdnica, podczas gdy Górny Śląsk pozostawał mozaiką dóbr szlacheckich i biskupich, skoncentrowanych na wydobyciu surowców.

Po polskiej stronie granicy panował król Michał Korybut Wiśniowiecki. Warszawa skupiała się wtedy na wewnętrznych problemach i relacjach z Turcją, dlatego graniczne spory o cła czy zwrot zbiegłych chłopów rozwiązywano głównie na szczeblu lokalnym. W praktyce władza królewska rzadko sięgała w głąb Śląska, ale sama granica pozostawała porowata, co sprzyjało transgranicznym wędrówkom rzemieślników i kupców.

Gospodarka: ziemia, ruda i targowiska

Najważniejszym filarem śląskiego bogactwa była ziemia orna, lasy oraz złoża rud metali. W Górnym Śląsku dominowała eksploatacja rudy żelaza, ołowiu i srebra. W kopalniach zatrudniano zarówno chłopów pańszczyźnianych, jak i wyspecjalizowanych górników, którzy mogli liczyć na wyższe płace i ograniczoną wolność osobistą. Dolny Śląsk korzystał natomiast z bardziej rozwiniętej sieci miast, warsztatów tkackich i browarów.

Co tydzień w Bytomiu, Opolu i Nysie odbywały się targi regionalne. Zboże i sól płynęły z Polski, a w zamian kupcy przejmowali śląskie sukno, skóry oraz metalowe półprodukty.

• Handel tranzytowy: część karawan zbożowych kierowała się dalej na południe, do Czech i Austrii.
• Szlaki leśne: lokalne drogi przecinające Puszczę Tarnogórską umożliwiały przerzut towarów z pominięciem oficjalnych stacji celnych.
• Kredyt kupiecki: rozwinięty system weksli pozwalał finansować większe transporty bez potrzeby przewożenia monet.

Społeczeństwo pod wpływem Habsburgów

Polityka kontrreformacji, rozpoczęta przez Habsburgów po 1620 roku, nadal kształtowała pejzaż wyznaniowy. W większych miastach Dolnego Śląska współistniały parafie katolickie i protestanckie, lecz na wsi katolicy odzyskali przewagę dzięki aktywności jezuitów. Na Górnym Śląsku większość właścicieli ziemskich była już katolicka, co zapewniało Habsburgom lojalność elit.

Relacje stanowe wyglądały inaczej niż w Rzeczpospolitej. Chłopi śląscy podlegali cięższej pańszczyźnie, ale prawo królewskie chroniło ich przed samowolnym rugowaniem. Mieszczanie, zwłaszcza we Wrocławiu, zachowali przywilej wysyłania posłów do cesarskiego sejmu, co podkreślało ich znaczenie w strukturach władzy.

Granica jako strefa wymiany

Linia od Raciborza po Głuchołazy była jednocześnie barierą fiskalną i korytarzem wymiany kulturowej. Polskie starostwa graniczne pobierały cło na podstawie wielkości ładunku, a cesarskie komory celne stosowały stawki zależne od wartości towaru. Różnica systemów tworzyła pole do zarobku dla pośredników.

Migracje były dwukierunkowe. Chłopi uciekali z polskich dóbr na Śląsk, licząc na krótszą służbę pańszczyźnianą, lecz nierzadko wracali z powodu wyższego czynszu gruntowego. Rzemieślnicy polscy osiedlali się w śląskich miastach, gdzie cechy przyjmowały nowych majstrów z powodu braków kadrowych po epidemiach. Z kolei śląscy muzycy i nauczyciele znajdowali zatrudnienie w klasztorach małopolskich, wzmacniając wymianę kulturalną.

Kultura na pograniczu

W 1670 roku w sanktuarium w Piekarach Śląskich odbyła się rozbudowa drewnianego kościoła, co przyciągnęło pielgrzymki zarówno z Moraw, jak i z Krakowa. Wydarzenie to potwierdzało rosnącą rolę kultu maryjnego jako wspólnego mianownika regionu. Na dworach szlachty górnośląskiej popularność zyskiwały polskie polonezy, zapisywane jednak w niemieckich tabulaturach.

Drukarze w Oleśnicy i Brzegu publikowali kalendarze dwujęzyczne, opisujące święta zarówno według kalendarza juliańskiego, jak i gregoriańskiego, co ułatwiało handel z ziemiami Rzeczpospolitej. W architekturze mieszczańskiej pojawiały się manuały budowlane z Pragi, ale detale snycerskie zamawiano u mistrzów krakowskich. Dzięki temu kamienice w Nysie zyskały profilowane gzymsy typowe dla Małopolski.

Pamięć i spuścizna roku 1670

Choć rok 1670 nie przyniósł wielkich bitew ani zmian granic, utrwalił model funkcjonowania Śląska jako regionu pośredniego. Habsburgowie konsolidowali kontrolę administracyjną, lecz realna siła miast i magnatów pozwalała na znaczną autonomię w sprawach gospodarczych. Kontakty z Rzeczpospolitą pozostały żywe, a handel i migracje stworzyły wielokulturowy krajobraz, który w zmienionej formie przetrwał aż do rewolucji przemysłowej. Dzięki temu współczesny Górny Śląsk wciąż nosi ślady siedemnastowiecznych decyzji gospodarczych i politycznych, a lokalna tożsamość czerpie z doświadczeń regionu, który od wieków łączył, a nie dzielił, dwa światy.

Jesteśmy na  Google News. Dołącz do nas i śledź  Silesion.pl  codziennie. Obserwuj Silesion.pl!

Wszelkie materiały promocyjno-reklamowe mają charakter wyłącznie informacyjny i nie stanowią one podstawy do wzięcia udziału w Promocji, w szczególności nie są ofertą w rozumieniu art. 66 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. 2020, poz. 1740 z późn. zm.).

O autorze