Od karczmy do osady – jak rodziły się przyszłe Katowice w XVII wieku

Zanim na mapie pojawiły się Katowice, jako miasto z prawami gminnymi, na ziemiach górnośląskich istniały liczne osady rolnicze i rzemieślnicze. W drugiej połowie XVII wieku, około roku 1670, tereny te nie stanowiły jeszcze zwartego ośrodka miejskiego. Tworzyły je jednak małe wsie i przysiółki, dziś znane jako dzielnice Katowic – Bogucice, Dąb czy Załęże. Ich rozwój związany był z uprawą ziemi, handlem lokalnym, a także z pojawianiem się pierwszych zakładów rzemieślniczych i karczm, które pełniły rolę zarówno gospodarczą, jak i społeczną.

Osady istniejące przed powstaniem Katowic

W XVII wieku wzdłuż doliny rzeki Rawy rozwijały się niewielkie osady rolnicze. Bogucice należały do najstarszych, pojawiając się w źródłach już w średniowieczu. W 1670 roku były wsią należącą do rodu Mieroszewskich, którzy odgrywali istotną rolę w historii całego regionu. Równie ważny był Dąb, wspominany w dokumentach od XV wieku, a w XVII stuleciu pozostający w rękach lokalnej szlachty. Osada Załęże z kolei znana była ze swoich pól uprawnych, ale także z lokalnych kuźni, które wykorzystywały pobliskie złoża rud żelaza.

Działalność rolnicza i rzemieślnicza miała tu charakter rodzinny. Chłopi, osadzeni na roli, płacili czynsze w naturze, które obejmowały zboże, jaja czy bydło. Właściciele ziemscy nadzorowali gospodarkę wsi, a jednocześnie inwestowali w młyny i warsztaty.

Karczma jako centrum życia społecznego

Jednym z najbardziej charakterystycznych elementów XVII-wiecznych osad była karczma. To nie tylko miejsce sprzedaży trunków czy posiłków, ale także punkt, w którym dokonywano transakcji, omawiano sprawy sąsiedzkie i zawierano umowy. Karczma stanowiła swoisty ośrodek informacyjny – osoby podróżujące między Bytomiem, Pszczyną i Mikołowem zatrzymywały się w niej, przynosząc wieści z zewnątrz.

Karczmy miały również znaczenie gospodarcze. Podróżni uiszczali opłaty za nocleg i wyżywienie, a miejscowi chłopi mogli sprzedać nadwyżki płodów rolnych. W wielu przypadkach karczma była jedynym większym budynkiem we wsi, obok kościoła lub młyna. Jej obecność nie tylko integrowała lokalną społeczność, ale także stanowiła zaczątek przyszłego ośrodka miejskiego.

Młyny i kuźnie – pierwsze punkty gospodarki

Prócz karczm ważną rolę odgrywały młyny wodne oraz kuźnie. Bogactwo lasów i dostęp do strumieni sprzyjały rozwojowi kuźnic, w których wytapiano żelazo z rud pozyskiwanych w okolicy. Produkcja ta była niewielka, ale miała znaczenie dla lokalnej gospodarki – dostarczała narzędzi rolniczych i prostych wyrobów metalowych.

Młyny wodne z kolei umożliwiały przemiał zboża, co miało kluczowe znaczenie w wiejskiej gospodarce. Z czasem ich właściciele gromadzili kapitał, który przeznaczano na dalsze inwestycje. Te niewielkie zakłady stawały się jednym z fundamentów przyszłego rozwoju przemysłowego Katowic.

Właściciele ziemscy i ich znaczenie

Rozwój przyszłych Katowic w XVII wieku pozostawał ściśle związany z działalnością lokalnych rodów szlacheckich. Szczególne znaczenie mieli Mieroszewscy, którzy kontrolowali między innymi Bogucice. Ich działalność gospodarcza opierała się na zarządzaniu majątkami ziemskimi, pobieraniu czynszów i korzystaniu z prawa patronatu nad miejscowymi parafiami.

Podobnie inne rody dbały o ekonomiczne wykorzystanie swoich terenów. Niekiedy dochodziło do sporów granicznych, które rozstrzygano przed sądami w Bytomiu lub w Opolu. Zależność od monarchii habsburskiej sprawiała, że szlachta śląska miała obowiązek dostosowywać się do regulacji cesarskich, co obejmowało również kwestie gospodarcze i podatkowe.

Społeczeństwo i codzienność wsi

W 1670 roku życie mieszkańców osad przyszłych Katowic miało wymiar typowo rolniczy. Chłopi pracowali na pańskich gruntach, odrabiali pańszczyznę lub płacili czynsze. W wolnym czasie uczestniczyli w lokalnych odpustach, które pełniły funkcję nie tylko religijną, ale też handlową.

Religijność wsi skupiała się wokół kościołów w pobliskich parafiach. W Bogucicach już wtedy istniała świątynia, która była ważnym centrum życia duchowego. Warto dodać, że pielgrzymki do Piekar Śląskich w drugiej połowie XVII wieku zyskiwały na popularności, co przyciągało także mieszkańców tych okolic.

Ku przyszłości miejskiej

Opisany obraz Katowic w 1670 roku to przede wszystkim historia niewielkich osad, których funkcjonowanie opierało się na prostym modelu agrarno-rzemieślniczym. Jednak obecność karczm, młynów i kuźni, a także działalność właścicieli ziemskich, tworzyła podwaliny pod późniejszą urbanizację.

Z czasem te rozproszone punkty życia gospodarczego i społecznego zrosły się w jeden organizm, który w XIX wieku przekształcił się w nowoczesne miasto. Widać więc, że dzisiejsze Katowice wyrastają bezpośrednio z tradycji XVII-wiecznych osad, w których codzienność wyznaczały praca na roli, handel w karczmach i pierwsze próby działalności rzemieślniczej.

Jesteśmy na  Google News. Dołącz do nas i śledź  Silesion.pl  codziennie. Obserwuj Silesion.pl!

Wszelkie materiały promocyjno-reklamowe mają charakter wyłącznie informacyjny i nie stanowią one podstawy do wzięcia udziału w Promocji, w szczególności nie są ofertą w rozumieniu art. 66 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. 2020, poz. 1740 z późn. zm.).

O autorze