Film „Nasze osiedla” (1974): urbanistyczna wizja PRL w służbie propagandy

Film dokumentalny „Nasze osiedla”, zrealizowany w 1974 roku przez Wytwórnię Filmów Oświatowych w Łodzi, to jeden z wielu przykładów tego, jak władze PRL wykorzystywały kino do prezentowania założeń polityki mieszkaniowej i urbanistycznej. Produkcja w reżyserii Wiesława Drymera, z komentarzem merytorycznym przygotowanym wspólnie z Zbigniewem Witrowym, opowiada o procesie budowy osiedli mieszkaniowych w Polsce lat 70. i pokazuje, jak intensywny rozwój miast miał odzwierciedlać sukcesy władzy ludowej.

Film jako narzędzie narracji propagandowej

Dokument trwa niespełna 14 minut. W tym krótkim czasie widz otrzymuje zestaw obrazów, komentarzy i danych, których wspólnym mianownikiem jest pokazanie skali urbanistycznej transformacji Polski Ludowej w pierwszych latach rządów Edwarda Gierka. Film otwiera narracja o szybkiej urbanizacji: w ciągu trzydziestu lat po wojnie liczba ludności Polski wzrosła o około 12 milionów, z czego znaczna część zasiliła miasta.

Miasta miały przyciągać nie tylko pracą, ale i stylem życia, nowoczesnością i dostępem do udogodnień, które nie istniały na wsi. Autorzy filmu starają się uchwycić ten proces i pokazać, że masowa migracja ze wsi wymusiła nie tylko wzrost liczby mieszkań, ale także zupełnie nowe podejście do planowania przestrzeni miejskiej.

Nowoczesne osiedle – nie tylko mieszkania

Centralnym tematem dokumentu jest idea osiedla społecznego – takiego, które spełnia więcej funkcji niż samo zapewnienie dachu nad głową. Pojawiają się wypowiedzi urbanistów i architektów, którzy podkreślają znaczenie dobrze zaprojektowanego układu budynków, dostępności terenów zielonych, bliskości szkół, przedszkoli i usług. Wskazują, że nowoczesne budownictwo musi łączyć skalę miasta z potrzebami jednostki – z uwzględnieniem m.in. wentylacji przestrzeni, wykorzystania warunków przyrodniczych czy stosowania materiałów naturalnych.

Wizja ta nie była nowa – film odwołuje się m.in. do tradycji Żoliborza jako pionierskiego przykładu spółdzielczego planowania osiedli mieszkaniowych jeszcze przed wojną. Po 1945 roku te same założenia miały być realizowane na masową skalę, z użyciem środków państwowych i pod nadzorem instytucji partyjno-rządowych.

Rola spółdzielczości mieszkaniowej

Dokument wyraźnie eksponuje spółdzielnie mieszkaniowe jako instytucję kluczową dla realizacji założeń nowoczesnego miasta. Według narracji filmu, spółdzielnie miały budować nie tylko mieszkania, ale również wspólnotę, odpowiadając na potrzeby różnych grup społecznych – od młodych rodzin, przez osoby samotne, aż po seniorów.

Wiele miejsca poświęcono klubom osiedlowym, przestrzeniom wspólnym, lokalom użytkowym oraz rozwiązaniom wspierającym aktywność społeczną. Podkreślano też różnorodność oferty: od standardowych mieszkań dla przeciętnego obywatela po mieszkania dostosowane do potrzeb artystów, rzemieślników i specjalistów.

Przekształcenia miast i nowa struktura urbanistyczna

W drugiej części filmu pojawia się porównanie starych struktur miejskich – takich jak Łódź, z jej przemysłową i robotniczą zabudową, z nowo powstającymi osiedlami na tzw. „dziewiczym terenie”. Film sugeruje, że łatwiej i szybciej wdrażać nowoczesne rozwiązania urbanistyczne wokół nowych zakładów przemysłowych, jak np. w Jastrzębiu-Zdroju. W filmie pokazano także katowicką Superjednostkę, dzielnicę Koszutka oraz osiedle Tysiąclecia.

Przebudowa starych miast również miała postępować dynamicznie – burzono przestarzałą zabudowę, przenoszono fabryki poza centra miast, a w ich miejsce tworzono instytucje kultury, przedszkola czy przestrzenie wspólne. W ten sposób kreowano nowy, „wielkomiejski klimat”, dopasowany do potrzeb rosnącego i młodniejącego społeczeństwa.

Plany na przyszłość: „druga Polska” i budownictwo jednorodzinne

Narracja kończy się odniesieniem do planów rozwoju na kolejne lata. Władze PRL deklarowały, że do 1990 roku powstanie tzw. „druga Polska”, co miało oznaczać podwojenie liczby mieszkań. Film wspomina również o rosnącym znaczeniu budownictwa jednorodzinnego, nazywanego „drugim frontem ofensywy mieszkaniowej”. Miało to odpowiadać na rosnące oczekiwania młodego społeczeństwa, które coraz częściej pragnęło mieszkać w sposób bardziej zindywidualizowany.

„Nasze osiedla” – obraz epoki

Film „Nasze osiedla” to typowy przykład dokumentu oświatowego i propagandowego lat 70. Powstał w okresie intensywnej rozbudowy infrastruktury miejskiej, przy dużym wsparciu państwa dla inwestycji mieszkaniowych. Stanowi archiwalne świadectwo epoki, w której budownictwo traktowano nie tylko jako realizację potrzeb mieszkaniowych, lecz również jako element polityki społecznej i narzędzie modernizacji kraju.

Choć wiele z prezentowanych w filmie koncepcji może dziś wydawać się idealistycznych lub nadmiernie schematycznych, dokument pozwala zrozumieć, jaką rolę przypisywano urbanistyce i spółdzielczości mieszkaniowej w tworzeniu rzeczywistości PRL. Wartość filmu polega również na tym, że ukazuje konkretne przykłady i fragmenty ówczesnych debat urbanistycznych, które – choć ujęte w ramy propagandowej narracji – pozostają interesującym źródłem wiedzy o tamtym czasie.

Jesteśmy na  Google News. Dołącz do nas i śledź  Silesion.pl  codziennie. Obserwuj Silesion.pl!

Wszelkie materiały promocyjno-reklamowe mają charakter wyłącznie informacyjny i nie stanowią one podstawy do wzięcia udziału w Promocji, w szczególności nie są ofertą w rozumieniu art. 66 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. 2020, poz. 1740 z późn. zm.).

O autorze