Familoki – architektura, która ukształtowała krajobraz Górnego Śląska
Familoki to charakterystyczne budynki mieszkalne z czerwonej cegły, które powstawały na Górnym Śląsku od końca XIX wieku. Stanowiły one podstawę osiedli robotniczych tworzonych przy kopalniach i hutach. W wielu miastach regionu można je spotkać do dziś, a ich układ urbanistyczny i styl architektoniczny stały się rozpoznawalnym symbolem Śląska. Przykładami są Osiedle Kaufhaus w Rudzie Śląskiej, kolonia Carl Emmanuel – „Karmańskie”, także w Rudzie Śląskiej, a także szerzej znane Nikiszowiec w Katowicach, Borsigwerk w Zabrzu czy Kolonia Zgorzelec w Bytomiu.
Początki familoków na Górnym Śląsku
Pod koniec XIX wieku przemysł ciężki rozwijał się na Śląsku bardzo szybko. Powstawały nowe kopalnie, huty i zakłady produkcyjne, które potrzebowały dużej liczby pracowników. Przemysłowcy budowali dla nich osiedla mieszkalne. Familoki miały prostą konstrukcję i nieco surowy wygląd, ale były praktyczne i dostosowane do ówczesnych potrzeb robotników.
W każdym budynku znajdowały się mieszkania z kuchnią, pokojem dziennym i mniejszymi pomieszczeniami dla dzieci. W podwórkach organizowano przestrzeń na ogrody warzywne, chlewiki i piece chlebowe. Dzięki temu rodziny mogły w pewnym stopniu samodzielnie zaspokajać podstawowe potrzeby żywnościowe.
Osiedle Kaufhaus w Rudzie Śląskiej
Jednym z ciekawszych przykładów jest Osiedle Kaufhaus, zlokalizowane w dzielnicy Ruda Śląska-Chebzie. Powstało ono na początku XX wieku przy kopalni „Carl Emanuel”. Charakterystyczny układ zabudowy miał ułatwiać życie codzienne mieszkańców.
Na osiedlu znajdowały się nie tylko familoki, ale również budynki usługowe: sklepy, szkoła i dom kultury. Dzięki temu mieszkańcy nie musieli codziennie opuszczać kolonii, aby zrobić zakupy czy skorzystać z usług podstawowych. Tego rodzaju układ urbanistyczny był często spotykany w śląskich osiedlach robotniczych.
Kolonia “Karmańskie” – Ruda Śląska
Drugie ważne miejsce w Rudzie Śląskiej to kolonia Carl Emmanuel, znana jako „Karmańskie”. Osiedle to powstało na przełomie XIX i XX wieku i skupiało głównie górników pracujących w tej części miasta.
Układ urbanistyczny kolonii został zaplanowany w formie zwartych uliczek, z których każda miała dostęp do przestrzeni wspólnych. W centrum znajdowały się budynki administracyjne i punkty usługowe, a także przestrzeń do życia społecznego i religijnego.
Nikiszowiec – symbol Katowic
Jednym z najbardziej znanych familokowych osiedli w Polsce jest Nikiszowiec w Katowicach. Został zaprojektowany przez architektów Georga i Emila Zillmannów na początku XX wieku dla pracowników kopalni „Giesche”.
Nikiszowiec wyróżnia się zwartą, przemyślaną zabudową. Do dziś zachwyca regularnym układem ulic, ceglanymi elewacjami i licznymi detalami architektonicznymi. W osiedlu znalazły się sklepy, piekarnie, szkoły, a także kościół. Dzięki temu mieszkańcy mogli korzystać z niemal pełnej infrastruktury na wyciągnięcie ręki.
Osiedle Borsigwerk w Zabrzu
Kolejny ważny przykład to osiedle Borsigwerk w Zabrzu, powstałe przy hucie „Borsigwerke”. Jego historia sięga lat 60. XIX wieku, co czyni go jednym z najstarszych tego typu założeń na Śląsku.
Osiedle zostało wybudowane w sąsiedztwie zakładu przemysłowego, gdzie mieszkańcy mogli znaleźć zatrudnienie. Z czasem kolonia została rozbudowana o kolejne budynki mieszkalne i punkty użytkowe. Dzięki temu Borsigwerk należy dziś do unikatowych przykładów mieszczańsko-robotniczej zabudowy w regionie.
Kolonia Zgorzelec w Bytomiu
Odrębną rolę pełniła Kolonia Zgorzelec w Bytomiu, która powstała dla pracowników huty żelaza „Kaiser Wilhelm”. Rozbudowane osiedle miało nie tylko charakter mieszkalny, ale także wspólnotowy.
Zadbano tam o szczegóły dotyczące wygody życia codziennego mieszkańców: wodociągi, kanalizację i budynki gospodarcze. Była to jedna z pierwszych kolonii, które starały się zapewniać nieco wyższy standard życia robotników w czasach, gdy warunki bytowe w innych częściach Europy bywały znacznie skromniejsze.
Znaczenie familoków dla współczesności
Dziś familoki są nie tylko elementem zabytkowym, ale także ważnym składnikiem tożsamości lokalnej. Część osiedli, jak Nikiszowiec, pełni funkcję atrakcji turystycznej, przyciągając zwiedzających z całej Polski. W innych miejscach, jak Kaufhaus czy Karmańskie, wciąż mieszkają ludzie, którzy kontynuują tradycję życia w zabudowie familokowej.
W wielu przypadkach trwają remonty i rewitalizacje zabytkowych kolonii. Ich celem jest przystosowanie dawnych budynków do współczesnych standardów mieszkaniowych, z jednoczesnym zachowaniem historycznego charakteru. Dzięki temu familoki pozostają trwałym śladem przemysłowej przeszłości Śląska i jednocześnie nadal pełnią funkcje mieszkalne.
Jesteśmy na Google News. Dołącz do nas i śledź Silesion.pl codziennie. Obserwuj Silesion.pl!
Wszelkie materiały promocyjno-reklamowe mają charakter wyłącznie informacyjny i nie stanowią one podstawy do wzięcia udziału w Promocji, w szczególności nie są ofertą w rozumieniu art. 66 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. 2020, poz. 1740 z późn. zm.).
Dodaj komentarz