Dwa filmy z 1968 roku o Górnośląskim Okręgu Przemysłowym dostępne na YouTube

Wytwórnia Filmów Oświatowych udostępniła na platformie YouTube dwa kolorowe filmy dokumentalne z 1968 roku, które przedstawiają Górnośląski Okręg Przemysłowy (GOP). Filmy mają już 57 lat i stanowią cenne źródło wiedzy o historii oraz stanie tego regionu w połowie XX wieku. Oba dzieła zostały wyreżyserowane przez Aleksandra Domalewskiego, a scenariusz napisali Edward Chmielnicki i sam reżyser. Zdjęcia wykonał Tadeusz Nowak, a narrację czytał Włodzimierz Kmicik. Produkcją zajmowała się Wytwórnia Filmów Oświatowych w Łodzi.

“Górnośląski Okręg Przemysłowy: Część 1 – Przeszłość” (1968)

Pierwszy film to dziewięciominutowa opowieść o historii i geologicznych podstawach powstania GOP. W dokumencie podkreślono, że Górnośląski Okręg Przemysłowy jest największym w Polsce i jednym z największych w Europie zespołem miast i osiedli. Gęstość zaludnienia przekracza tu 2000 osób na kilometr kwadratowy. Obszar rozciąga się od Pyskowic do Ząbkowic, tworząc nieprzerwany ciąg miast, osiedli i zakładów przemysłowych.

Film ukazuje, jak miliony lat temu, w okresie karbońskim, na terenie dzisiejszego GOP rosły olbrzymie lasy paproci i skrzypów, które pod wpływem procesów geologicznych przekształciły się w pokłady węgla kamiennego. W kolejnych epokach lodowce kilkakrotnie pokrywały ten teren, a po ich ustąpieniu zaczęli osiedlać się ludzie. Wykopaliska archeologiczne potwierdzają obecność osad sprzed kilku tysięcy lat, świadczących o praktycznych i artystycznych zdolnościach mieszkańców.

Film przedstawia rozwój osad od pojedynczych zabudowań przy grodziskach obronnych, przez powstawanie grodów i miast, aż po rozwój przemysłu żelaznego w średniowieczu. Pokazuje, jak w wieku X nastąpił gwałtowny rozwój kopalń i zakładów przemysłowych, a miasta rozrastały się bez planu, tworząc osady robotnicze tuż przy fabrykach. W filmie zwrócono uwagę na trudne warunki życia robotników, którzy mieszkali w wąskich, pozbawionych zieleni uliczkach i skromnych domostwach.

Narracja podkreśla także znaczenie walk klasowych i narodowych, które nasiliły się pod koniec I wojny światowej i po traktacie wersalskim. Walki powstańcze przywróciły Polsce część Górnego Śląska, jednak problemy społeczne i konflikty klasowe rozstrzygnęła dopiero władza ludowa. Film kończy się refleksją, że dzisiejszy Śląsk zawdzięcza swoje obecne oblicze właśnie tej bogatej i burzliwej przeszłości.

“Górnośląski Okręg Przemysłowy: Część 2 – Dzień dzisiejszy” (1968)

Drugi film, również trwający około 9 minut, prezentuje współczesny wówczas obraz GOP. Ukazuje Katowice jako największe miasto regionu, które przeszło znaczną przemianę i nie przypomina już opisów z literatury, na przykład tych pozostawionych przez Stefana Żeromskiego w “Ludziach bezdomnych”.

Film pokazuje, że przemysł jest głównym czynnikiem kształtującym charakter i oblicze regionu. W GOP działało około 3000 zakładów przemysłowych, w tym kopalnie dostarczające trzy czwarte polskiego węgla kamiennego, huty, koksownie, zakłady metalowe, chemiczne, elektrotechniczne, cementownie i elektrownie. Miasta tworzyły jeden wielki organizm gospodarczy, a poszczególne miasta i dzielnice były ze sobą ściśle powiązane siecią komunikacyjną, w tym gęstą siecią tramwajową i autobusową.

Film zwraca uwagę na problemy urbanistyczne wynikające z historycznej, często chaotycznej zabudowy miast, które trudno było dostosować do wymogów współczesnego życia. Pokazuje też trwający proces przebudowy przestrzeni miejskiej, mający na celu poprawę komunikacji, zwiększenie terenów zielonych i rozwój usług.

W dokumencie podkreślono także wyzwania ekologiczne związane z rozwojem przemysłu. Zanieczyszczenia powietrza, hałdy i pyły były poważnym problemem, ale jednocześnie trwały działania na rzecz ochrony środowiska i poprawy warunków życia mieszkańców. Budowano nowe miasta i osiedla, takie jak Tychy, Pyskowice czy Nowa Dąbrowa Górnicza, z dala od terenów przemysłowych, oddzielone pasami zieleni.

Film pokazuje, jak nieużyteczne hałdy zaczęto wykorzystywać jako nasypy kolejowe lub obsadzać roślinnością, tworząc zielone przestrzenie. Przykładem jest chorzowski Park Kultury i Wypoczynku, który pełni funkcję rekreacyjną i oczyszczającą powietrze.

Znaczenie filmów dla współczesnych odbiorców

Oba filmy z 1968 roku są ważnym dokumentem historycznym, który pozwala zrozumieć przemiany Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego na przestrzeni wieków oraz stan regionu w połowie XX wieku. Udostępnienie ich na YouTube umożliwia szerokiemu gronu odbiorców poznanie historii i współczesności tego kluczowego dla Polski obszaru.

Filmy są nie tylko źródłem wiedzy o rozwoju przemysłu i urbanizacji, ale także świadectwem zmian społecznych i ekologicznych, które miały miejsce w regionie. Dzięki nim można zobaczyć, jak przeszłość i teraźniejszość łączą się w kształtowaniu dzisiejszego Śląska.

Jesteśmy na  Google News. Dołącz do nas i śledź  Silesion.pl  codziennie. Obserwuj Silesion.pl!

Wszelkie materiały promocyjno-reklamowe mają charakter wyłącznie informacyjny i nie stanowią one podstawy do wzięcia udziału w Promocji, w szczególności nie są ofertą w rozumieniu art. 66 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. 2020, poz. 1740 z późn. zm.).

O autorze